شاخص کل بورس تهران هفته پایانی مرداد را با ریزش ۷۲ هزار واحدی پشت سر گذاشت تا بیشترین افت مقداری این شاخص تاکنون ثبت شود. بازار که از نیمه هفته گذشته درگیر فشار فروش سنگین شده است، همچنان درگیر فشار فروش هیجانی است و برای عبور از این شرایط نیاز به اصلاح کافی تا اشباع فروش و ایجاد بهانه های صعودی جدید است.

 در بازار دیروز تنها حدود ۱۰ درصد از نمادهای فعال بازار (حدود ۳۸ نماد از ۳۱۴ نماد فعال) مثبت بودند و دیگر نمادها با عقبگرد به کار خود پایان دادند. در این میان حدود ۲۴۰ نماد با حداکثر مقدار منفی یعنی صف فروش همراه شدند که نشان از غلبه شدید فشار فروش در همه بازار دارد. غلبه جو منفی باعث شده است حتی برخی تک نمادهای خوب بازار که روزهای قبل صف خرید بودند نیز در اثر جو عمومی منفی صف فروش شوند.

برخی از کارشناسان معتقدند ریزش فعلی بازار، بعد از یک دوره رشد سریع در خرداد و تیر، همچنان طبیعی است. بازار نیاز به اصلاح و استراحت دارد و این ریزش های سنگین، دوره اصلاح و استراحت را کوتاه تر می کند. البته بهانه های لازم برای این ریزش هم از هفته قبل ایجاد شده است. تایید و تکذیب عرضه صندوق دارادوم جرقه اولیه بود. با وجود این که عرضه یا عدم عرضه  این صندوق تاثیری واقعی بر بازار ندارد اما همین موضوع از ابتدای سال اثر مثبت داشته و هفته قبل در فضایی هیجانی اثری منفی گذاشته است. در واقع بازار نیاز به اصلاح دارد و موضوع دارادوم صرفا یک بهانه بوده است. چنان چه دیدیم بعد از تایید عرضه دارا دوم پالایشی نیز در روز چهارشنبه بازار ریزشی شد و اکنون با وجود فضای عمومی مثبت بعد از شکست آمریکا در تمدید تحریم تسلیحاتی، باز هم بازار ریزشی است.

مشکلات عجیب کارگزاری های بورس

کارگزاری ها که در چند ماه اخیر با رشد حجم معاملات و تعداد مشتریان، درآمدهای هنگفتی کسب کرده اند، هر روز به جای تسهیل معاملات، یک مشکل جدید و عجیب برای مشتریان ایجاد می کنند. در ادامه این معضلات اساسی کارگزاری ها، دیروز کارگزاری مفید، موجودی نقدی مشتریان خود را منفی نشان می داد! موضوعی که باعث شد تعداد زیادی از بازیگران بازار به یک باره قدرت خرید خود را نه تنها صفر بلکه منفی ببینند! برخی معتقدند که از دست رفتن سریع روند افزایشی اوایل معاملات دیروز و تشکیل صف های فروش ناشی از این اختلالات نیز بوده است. موضوعی که دوباره پیکان انتقادات را به سمت کارگزاری ها و زیرساخت های ضعیف آن ها نشانه برد. سلاح ورزی عضو شورای عالی بورس در این خصوص گفت: «بخشی از اختلالات امروز معاملات بورس ناشی از ضعف زیرساخت های نرم افزاری برخی کارگزاران بوده است.»

تکرار تاریخ بورس؟

با همه این ها باز هم نباید از یاد برد که بورس درگیر هیجان شدید است و با منفی شدن هیجان و شروع روند افت شدید از هفته قبل، اکنون هر بهانه ای فروشندگان را به صف می کند. البته این اتفاق عجیب هم نیست و در نیمه دوم اردیبهشت امسال هم بعد از دوره صعودی شدید قبلی تجربه شده بود. نهایتا در اوایل خردادماه و با اعلام عدم نیاز به نقدینگی برای پیش خرید خودروی طرح ویژه، بازار صعودی شد. اتفاقا روند صعودی زمانی که بسیاری فکرش را نمی کنند آغاز می شود و آن زمانی است که اکثر فروشندگان هیجانی و کوتاه مدت از بازار خارج می شوند . اگرچه برخی معتقدند در روزهای اخیر نشانه هایی از کاهش شدید ورود پول به بازار هم مشاهده شده و در کنار آن کشیده شدن ترمز رشد در بازارهای ارز و مسکن هم بر بورس اثر منفی گذاشته است. با این حال تاکنون بازار سرمایه نشانه ای از ورود به دوره ریزش پایدار و مداوم نشان نداده است و آن چه ملاحظه می شود فعلا در قالب اصلاح طبیعی بازار قابل تفسیر است. وقتی رفتارهای هیجانی کم شود، بازار برای بازگشت به رشد نیاز به بهانه دارد. باید دید آن بهانه کی ایجاد می شود؟!

بازی با بمب ‌بورس

رضا دهکی در سرمقاله امروز روزنامه ابتکار با موضوع قرار دادن آخرین وضعیت بورس در مطلبی با عنوان بازی با بمب ‌بورس نوشت: نزدیک به یک سال است که بورس در محور توجهات عمومی قرار گرفته و این توجه البته به دولت هم سرایت ‌کرده است. در واقع در سال‌ها فعالیت بورس در ایران، هیچ گاه این عرصه به اندازه یک سال گذشته، نه مورد توجه ملت و نه ‌مورد التفات دولت بوده است. شاید اصلا این سودآوری شگفت‌آور بازار سرمایه در برابر کاهش ارزش پول ملی و صعود پرقدرت ‌قیمت ارز و طلا و البته گرانی شدید مسکن – در جایگاه یک کالای سرمایه‌ای – بود که چشم‌های بسیاری را متوجه بورس کرد و ‌صف‌های مردمی مقابل کارگزاری‌ها برای گرفتن کد بورسی شکل گرفت. این موضوع از چشم دولت دور نماند. برای جلب توجه ‌دولت به بورس دلایل گوناگونی ذکر شده است؛ از استفاده از رشد آن به عنوان آماری مثبت در برابر آمار‌های منفی اقتصادی دو ‌سه سال اخیر گرفته تا تامین بودجه از سازوکار‌های واگذاری سهام شرکت‌های دولتی در بورس و سایر طرح‌های بورسی. با این ‌حال بسیاری از کارشناسان و رسانه‌ها نیز سعی کرده‌اند در این مدت درباره زوایای اجتماعی و امنیتی بورس نیز به دولت هشدار ‌بدهند و خواستار اتخاذ تدابیر پیشگیرانه برای شرایط نامطلوب احتمالی ناشی از روز‌های قرمز بورس هستند؛ شرایطی که این ‌روز‌ها می‌تواند هشداری برای آن باشد. ‌

بورس بازار پرریسک و جذابی است. هر چند حضور در آن صرفا مبتنی بر شانس نیست و نیازمند دانش و سود و زیانش قابل ‌تحلیل در سازوکار‌های تخصصی و فنی اقتصادی بازار سرمایه است، اما در ماه‌های اخیر که حجم ورود کد‌های بورسی جدید و ‌تازه‌کار به بورس فراتر از تصور بوده، بار‌ها در گفتار و تعبیر، به قمار تشبیه شده است. این قمار بودن، بیش از اینکه مبتنی بر ‌ظاهر ماجرا به عنوان یک محمل سود و زیان تصادفی باشد، اشاره به اعتیادآور بودن بورس دارد. این را کنار سرمایه اندک مورد ‌نیاز برای ورود به بورس و نقدشوندگی مناسب آن بگذاریم، دلیل جذابیت بورس در این شرایط اقتصادی مشخص می‌شود. با این ‌حال سرمایه‌ها و کد‌های جدید، می‌توانند علاوه بر پیشرانه بازار بودن، تبدیل به یک بمب ساعتی هم شوند. ‌

رصد بازار سرمایه در ماه‌های اخیر نشان داده که رفتار تازه‌واردان بورس هیجانی است؛ هیجانی وارد شده‌اند، هیجانی می‌خرند و ‌هیجانی می‌فروشند. این رفتار هیجانی می‌تواند باعث شود که در روز‌های قرمز بورس، شاخص فراتر از انتظار سقوط کند و مثل ‌این روزها، حتی به زیر مقاومت مهم دو میلیونی هم بازگشت بزند. درنتیجه یک هیجان اولیه، می‌تواند خود باعث رزنانس هیجانی ‌شود و شرایط را بدتر هم بکند. هرچند در این شرایط اطلاع‌رسانی مناسب از سوی کارشناسان اقتصادی، کارگزاری‌ها، دولت و ‌رسانه‌ها می‌تواند به منطقی شدن رفتار سهامداران کمک کند، اما این انتظار از دولت هم به وجود آمده است که مثل شرایطی که در ‌مواردی همچون ورشکستگی موسسات مالی و اعتباری به وجود می‌آید، وارد عمل شود. این عمل می‌تواند با ایجاد قواعد تازه ‌موقتی یا دائمی برای بازار و تحریک سهامداران خصولتی به تقویت و شارژ بازار انجام شود. مسئله اینجاست که چنین رفتاری ‌خود می‌تواند برای بازار سرمایه مضر باشد و این بازار و سهامداران جدید آن را به عملکرد حمایتی و مصنوعی‌ساز بورس عادت ‌دهد. درنتیجه زمانی که دولت به هر دلیلی از این رفتار پا پس بکشد، آن گاه خطر بزرگ‫تری در کمین بورس و سهامدارانش خواهد ‌بود. ‌

به نظر می‌رسد که دولت برای حمایت از بازار سرمایه با هر نیتی که دارد، باید نگاهی فراتر از روز و ظواهر بازار داشته باشد. ‌دولت سرنوشت رفتار اشتباه در فشردن فنر بنزین را در آبان ۹۸ دیده است و حالا که فنر‌های بسیاری فشرده‌اند، هر رفتاری که ‌منجر به تقویت شکل‌گیری بمب بورسی و اشتعال فتیله آن شود، یک خودکشی جمعی برای اقتصاد و جامعه و به تبع آن امنیت ‌خواهد ساخت. ‌

سرمایه گذاری در بورس بهتر است یا بانک؟

اثربخشی بازار سرمایه عامل مهمی در تعیین رشد اقتصادی یک کشور است. توزیع مازاد سرمایه مطابق با بیشترین نیاز بازار سرمایه به عنوان بخشی از سیستم مالی سه عملکرد اصلی را انجام می‌دهد، یعنی پس‌انداز را جمع می‌کند، عدم تعادل اطلاعات بین وام گیرندگان و وام دهندگان را رفع و وسیله‌ای برای مدیریت ریسک خواهد شد. 

سطح توسعه و اثربخشی بازار سرمایه معیارهای مهمی است که نشان دهنده سطح توسعه یک کشور و رقابت پذیری آن خواهد بود و همچنین فرصتی برای سرمایه‌گذاران جهت جذب پول در صورت نیاز ایجاد می‌کند اما مشکلات و اثربخشی بازار سرمایه به عوامل بسیاری از جمله؛ الزامات قانونی، مالیات، محیط، رفتار سرمایه گذاران، وضعیت اقتصادی کشور، نقدینگی و عمق بازار، در دسترس بودن و شفافیت اطلاعات، آموزش و دانش در دسترس شرکت کنندگان در بازار، تأثیر جهانی شدن و همچنین رقابت پذیری ایجاد شده توسط سایر کشورهایی که خدمات ارائه می‌دهند و … بستگی دارد.

شناسایی مشکلات و چشم اندازهای موجود در بازار سرمایه، بر توسعه هر چه بهتر این بازار تاثیر دارد.

تا چندی پیش افراد برای آنکه ارزش پولشان حفظ شود و قصد سرمایه‌گذاری داشتند به بازارهای فیزیکی همچون طلا، ارز، سکه، مسکن و خودرو روی می‌آوردند اما امسال تب بازار بورس داغ شده و این بازار گوی سبقت را از رقبای دیرینه خود ربوده است به‌ طوری که در بازار مثلا خودرو فقط افراد تقریبا با وضعیت مالی خوب وارد می‌شدند اما امروز همه افراد با هر نوع وضعیت مالی که به هم می‌رسند می‌گویند “تو بورس هستی”. بله بازار بورس، بازاری است که همه افراد می‌توانند در آن حضور یابند.

منافع ملی در بازار بورس وجود دارد

دکتر “علیرضا شکیبایی” دکترای اقتصاد درباره بازار بورس به ایسنا می‌گوید: در شرایط اقتصاد فعلی که نقدینگی در آن بسیار بالا رفته و این نقدینگی اگر به هر سمت و بازاری سوق پیدا کند؛ مخرب و تاثیر منفی بر اقتصاد خواهد گذاشت، بازار بورس بهترین یا کمتر خطرترین بازار موجود در کشور است.

وی افزود: بازار بورس باعث خواهد شد پول به سمت شرکت‌های تولیدی برود و همین امر باعث خواهد شد نقدینگی از جاهایی که ما بیشتر از آن وحشت داریم، به سمت بورس بیاید و شاید کم خطرترین و کم دردسرترین بخش اقتصاد، بخش بورس است.

رییس بخش اقتصاد دانشگاه شهید باهنر کرمان بیان کرد: اگر بازار بورس، نقدینگی مردم را جذب کند از دید ملی و منافع ملی مشکلی پیش نمی‌آید اما همواره یک عده‌ای از سرمایه‌گذاران به سمت بازار بورس برای کسب سود می‌روند که اگر ناآگاهانه وارد این بازار شوند، ممکن است لطمه ببینند اما اگر جریان کلی بورس رو به افزایش باشد برای آنها نیز خیلی ریسک یا خطری وجود نخواهد داشت.

این اقتصاددان با تاکید برآنکه ورود به بازار بورس مشکلی ندارد، تصریح کرد: حداقل در بازار بورس منافع ملی وجود دارد و حتی ممکن است افراد به دلیل خرید و فروشی که در این بازار می‌کنند، منافعی داشته باشند لذا با ورود مردم به بازار بورس ما ترس و نگرانی نداریم و شاید از بین همه گزینه‌های ارز، مسکن، طلا و خودرو؛ بازار بورس از همه بهتر باشد.

شکیبایی در باراه ورود نفت به بازار بورس نیز عنوان کرد: این نیز روشی برای جذب نقدینگی است اما هنوز از جزییات این طرح آگاه نیستیم اما تصور می کنم که دولت یک سود بانکی در صورت کاهش قیمت نفت در نظر گرفته است که این روشی برای جبران کسری بودجه دولت خواهد بود.

وی در پاسخ به این شبهه که آیا دولت در بازار بورس رو به نوسان‌گیری آورده است؟ اظهار کرد: تصور نمی‌کنم دولت در بازار بورس نوسان‌گیری کند، ممکن است دولت در برخی اوقات که احساس می کند عرضه زیاد شده و بازار تا حدودی افت کرده، این بازار را مدیریت کند اما اسم آن را نباید نوسان‌گیری دولت گذاشت ولی شرکت‌های کارگزاری نوسان‌گری کرده زیرا این شرکت‌های منافع مالی خود را دنبال می‌کنند.

این دکترای اقتصاد دانشگاه شهید باهنر کرمان در پاسخ به این سوال که به چه میزان بورس ایران شفاف است؟ عنوان کرد: بازار بورس نسبت به سایر بازارها ایران (خودرو، ارز و …) شفاف‌تر است اما بازار بورس ایران در مقایسه با بازارهای بورس خارج از کشور خیلی شفاف نیست و آن کارایی و قوانینی که در سایر بازارهای کارآمد بورس دنیا وجود دارد در ایران هنوز شکل نگرفته است.

بازار بورس ارضاکننده سوداگری و سفته‌بازی است

وی در پاسخ به این سوال که اگر همه مردم ایران وارد بازار بورس شوند آیا مشکلی پیش می‌آید؟ تصریح کرد: هیچ مشکلی پیش نمی‌آید زیرا ساختار بورس به‌گونه‌ای است که اگر شما یک سهام خریداری کرده و ضرر کنید از سوی دیگر یک نفر در مقابل شما در همین شبکه بورس سود کرده است و قرار نیست همه در بورس ضرر یا سود کنند چون در بورس سود یک نفر ضرر دیگری را در بر دارد.

شکیبایی با بیان این مطلب که اشتهای سوداگری و سفته‌بازی مردم را بازار بورس ارضاء می‌کند، تصریح کرد: توصیه اکید داریم که مردم به‌ جای آنکه به بازار خودرو، ارز و طلا ورود پیدا کنند به سراغ بورس بیایند.

این اقتصاددان در پاسخ به این سوال که مردم برای سرمایه‌گذاری بین بانک یا بورس کدام را انتخاب کنند؟ به ایسنا گفت: قطعا بازار بورس بهتر از بانک است زیرا بانک ها معمولا سودهایی با نرخ ۱۵ تا ۱۸ درصد را به مشتریان پرداخت می‌کنند ولی درصد سود بورس خیلی بالاتر از این اعداد بوده و اصلا قابل مقایسه با بانک نیست. 

این عضو هیات علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان ابراز کرد: امیدواریم بورس ایران نیز همانند بورس‌های سایر کشورها شکل بگیرد و عمدتا مردم یاد بگیرند که خرید و فروششان را در بورس انجام دهند و سراغ دارایی‌های فیزیکی نروند زیرا ورود مردم و کسب سرمایه‌گذاری از دارایی‌های فیزیکی بسیار خطرناک است.

وی درباره قوانین بورس تصریح کرد: بورس ایران قدمت ۳۰ تا ۴۰ سال دارد و زیر نظر بانک مرکزی استپ قوانین و مقررات آن مشخص است و از نظر قوانین مشکلی در این بازار نداریم اما بخشی مشکل نظارت‌هاست که بانک مرکزی به عنوان ناظر به وظیفه قانونی خود عمل کند و اگر ناظران درست عمل کنند مشکلی در بازار بورس نخواهیم داشت.