یادداشت: وحید اعظمی مدیرمسئول پایگاه خبری زنگ خطر / آگاهی عمومی به‌عنوان پایه‌ای اساسی برای رشد فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی جوامع، نقشی انکارناپذیر در سرنوشت ملت‌ها دارد. جامعه‌ای که مردم آن از سطح بالایی از آگاهی برخوردار باشند، توانمندتر، مطالبه‌گرتر و مؤثرتر در فرآیندهای تصمیم‌گیری جمعی ظاهر می‌شود.

در ایران، ارتقای آگاهی عمومی نه تنها یک نیاز اجتماعی بلکه ضرورتی راهبردی برای گذر از چالش‌های موجود و حرکت به سوی توسعه پایدار به شمار می‌رود.

آگاهی عمومی را می‌توان در حوزه‌های مختلف مورد بررسی قرار داد: ۱. آگاهی سیاسی: شناخت مردم از حقوق و مسئولیت‌های خود، فهم سازوکارهای حکومت، و مشارکت فعال در عرصه‌های انتخاباتی و مدنی. ۲. آگاهی اجتماعی و فرهنگی: درک آسیب‌های اجتماعی، شناخت تنوع فرهنگی، حفظ میراث فرهنگی، و ترویج ارزش‌های اخلاقی. ۳. آگاهی اقتصادی: فهم اصول اقتصاد خانوار، شناخت فرصت‌های سرمایه‌گذاری، و توان تحلیل وضعیت اقتصادی کشور. ۴. آگاهی زیست‌محیطی و سلامت: ارتقای مسئولیت‌پذیری نسبت به طبیعت و رعایت سبک زندگی سالم. ۵. آگاهی رسانه‌ای و دیجیتال: توانایی تفکیک اخبار درست از نادرست، استفاده هوشمندانه از شبکه‌های اجتماعی و منابع اطلاعاتی.

نقش رسانه‌ها و آموزش در ارتقای آگاهی

مهم‌ترین ابزار برای ارتقای آگاهی عمومی، نظام آموزشی و رسانه‌ها هستند. آموزش رسمی در مدارس و دانشگاه‌ها باید به جای تأکید صرف بر محفوظات، روح پرسشگری، تفکر انتقادی و مهارت‌های زندگی را در نسل جوان پرورش دهد. از سوی دیگر، رسانه‌های جمعی، از تلویزیون گرفته تا شبکه‌های اجتماعی، وظیفه‌ای سنگین در جهت اطلاع‌رسانی درست، روشنگری و آگاهی‌بخشی دارند.

در سال‌های اخیر، با گسترش اینترنت و دسترسی گسترده مردم به اطلاعات، ظرفیت ارتقای آگاهی به‌شدت افزایش یافته؛ اما این فرصت در صورت نبود سواد رسانه‌ای کافی، می‌تواند به تهدید نیز تبدیل شود. انتشار شایعات، اطلاعات نادرست یا جریان‌های افراطی، از جمله آسیب‌هایی است که جامعه را تهدید می‌کند.

نقش دولت، نهادهای مدنی و مردم

دولت‌ها باید زمینه‌ساز ارتقای آگاهی باشند، نه مانع آن. سیاست‌گذاری شفاف، دسترسی آزاد به اطلاعات، حمایت از آموزش همگانی و تقویت فضای نقد و گفت‌وگو، از وظایف اساسی حاکمیت است. در کنار آن، نهادهای مدنی، سازمان‌های مردم‌نهاد، رسانه‌های مستقل، و مراکز فرهنگی نیز می‌توانند در ارتقای سطح آگاهی جامعه نقش مهمی ایفا کنند. همچنین خود مردم، به‌عنوان بازیگران اصلی، باید همواره در پی افزایش دانش و آگاهی فردی و جمعی خود باشند.

ایران در زمینه ارتقای آگاهی عمومی با چالش‌هایی چون سیاست‌زدگی بیش از حد رسانه‌ها، ضعف آموزش انتقادی در مدارس، انحصار اطلاعات و … مواجه است. برای عبور از این موانع، توجه به راهکارهایی همچون: تقویت سواد رسانه‌ای از دبستان تا دانشگاه، ایجاد رسانه‌های مستقل و پاسخگو، استفاده از ظرفیت فضای مجازی برای آموزش عمومی، ارتقای مهارت‌های تفکر انتقادی در جامعه، تقویت اعتماد عمومی از طریق شفافیت و پاسخگویی مسئولان ضروری به نظر می‌رسد.

آگاهی عمومی، زیربنای پیشرفت واقعی هر جامعه است. بدون مردمی آگاه، هیچ حکومتی نمی‌تواند مدعی توسعه پایدار، عدالت اجتماعی یا امنیت پایدار باشد. در ایران نیز ارتقای آگاهی عمومی باید به عنوان اولویتی ملی تلقی شده و با مشارکت همه نهادها و آحاد جامعه، به یک مطالبه و جریان فراگیر تبدیل شود. تنها با مردم آگاه است که می‌توان آینده‌ای روشن و امیدبخش را رقم زد.