یادداشت از حسین واعظی / جامعه‌ای که در آن فرهنگ مصرف‌گرایی رواج یابد، دیر یا زود هزینه‌های سنگینی بابت این رفتار خواهد پرداخت. برای مقابله با تبذیر باید از آموزش و فرهنگ‌سازی آغاز کرد.
یادداشت از حسین واعظی – پایگاه خبری زنگ خطر / تبذیر، یکی از مفاهیمی است که در فرهنگ دینی و اخلاقی اسلام جایگاه ویژه‌ای دارد و به معنای اسراف و ریخت‌و‌پاش بی‌جا در مصرف مال و نعمت‌های الهی است. این واژه به‌ویژه در آیات قرآن کریم با بار منفی و نکوهش‌آمیز به‌کار رفته است. تبذیر به نوعی بهره‌برداری ناصحیح از منابع است که نه تنها به فرد بلکه به جامعه نیز آسیب می‌زند. در لغت، تبذیر از ریشه «بذر» گرفته شده و به معنای «پراکنده کردن» است؛ همان‌گونه که بذر را در زمین پخش می‌کنند. در اصطلاح، تبذیر به خرج‌کردن مال در غیر راه صحیح و عقلانی اطلاق می‌شود، به‌گونه‌ای که بهره‌ای از آن برده نمی‌شود و حتی ممکن است موجب فساد شود.
برخلاف اسراف که بیشتر به زیاده‌روی در مصرف اطلاق می‌شود، تبذیر به هدر دادن بدون هرگونه فایده گفته می‌شود. در قرآن کریم، در سوره اسراء آیه ۲۶ و ۲۷ آمده است: «ولا تبذّر تبذیراً. إن المبذرین کانوا إخوان الشیاطین»؛ یعنی «تبذیر مکن، همانا مبذرین برادران شیطان‌اند». این آیه با صراحت عمل تبذیر را نکوهش کرده و مبذر را هم‌ردیف شیطان قرار داده است. همچنین در بسیاری از روایات اهل‌بیت (علیهم‌السلام) به پرهیز از تبذیر توصیه شده و صرفه‌جویی و میانه‌روی ستایش گردیده است.
تبذیر افزون بر اینکه سبب از بین رفتن سرمایه‌های فردی می‌شود، موجب از بین رفتن منابع اجتماعی نیز خواهد شد. جامعه‌ای که مردم آن به تبذیر عادت کنند، به‌تدریج دچار فقر، نابرابری و مشکلات اقتصادی می‌شود. از سوی دیگر، تبذیر می‌تواند روحیه قناعت و زهد را در افراد تضعیف کرده و آن‌ها را به سمت رفاه‌طلبی، مصرف‌گرایی و حتی تجمل‌گرایی سوق دهد.
امروزه تبذیر فقط به معنای دور ریختن غذا یا خرج‌های بی‌مورد نیست. استفاده بی‌رویه از آب، برق، گاز، خرید کالاهای لوکس و غیرضروری، برگزاری مراسم و جشن‌های پرهزینه و تجملاتی، مصرف بی‌حد در فضای مجازی و حتی اتلاف وقت، از مظاهر نوین تبذیر به شمار می‌آیند. جامعه‌ای که در آن فرهنگ مصرف‌گرایی رواج یابد، دیر یا زود هزینه‌های سنگینی بابت این رفتار خواهد پرداخت.
برای مقابله با تبذیر باید از آموزش و فرهنگ‌سازی آغاز کرد. آموزش اصول درست مصرف از دوران کودکی، الگوسازی از بزرگان ساده‌زیست، رسانه‌سازی درباره آثار منفی تبذیر و گسترش سبک زندگی اسلامی – ایرانی از راه‌های مؤثر در این زمینه‌اند. همچنین نهادهای فرهنگی و دینی می‌توانند نقش مهمی در تبیین آثار فردی و اجتماعی تبذیر ایفا کنند.
تبذیر نه تنها رفتاری ناپسند و نکوهیده از دیدگاه دینی است، بلکه از نظر اجتماعی و اقتصادی نیز آسیب‌زاست. ما باید با تقویت عقلانیت در مصرف، پرهیز از تجمل‌گرایی و گسترش فرهنگ قناعت و میانه‌روی، جامعه‌ای پایدار، سالم و متعادل بسازیم. همان‌گونه که پیامبر اسلام (ص) فرمودند: «أفضل العبادَةِ الاقتصادُ فی المَعیشَة»؛ بهترین عبادت، میانه‌روی در زندگی است.
